Porady

1. Dlaczego borówka?

Borówka cieszy się dużym zainteresowaniem plantatorów i konsumentów z powodu smacznych, atrakcyjnych jagód. Krzewy mogą być uprawiane na glebach mineralnych i organicznych. Gleby mineralne IV, V, a nawet VI klasy bonitacyjnej są dobrym siedliskiem dla borówki. W Polsce mamy duży udział tych gleb. Plantacja borówki może być dobrym pomysłem na wykorzystanie ich potencjału, jako źródło dodatkowych dochodów dla małych plantatorów, lub jako podstawa funkcjonowania większego gospodarstwa.

2. Biologia

Borówka wysoka, czasem nazywana amerykańską, pochodzi z Ameryki Północnej. Jako gatunek należy do rodziny wrzosowatych. Krzewy osiągają wysokość do 3m.

Pędy są wzniesione, wyrastają z pąków u podstawy krzewu, jednoroczne są zielonkawe. W następnych latach pokrywają się spękaną korowiną. Borówka kwitnie w drugiej połowie maja, jagody dojrzewają od lipca do końca września. Korzenie są bogato rozgałęzione, ale zalegają bardzo płytko - stąd wynika konieczność zwrócenia uwagi na wilgotność gleby.

3. Wymagania glebowe i klimatyczne

Borówka wysoka rośnie na glebach próchnicznych, dostatecznie wilgotnych i silnie kwaśnych - pH od 3,8 do 4,5 (mierzone w KCl). Zawodzi na glebach zwięzłych, zasadowych i suchych. Preferuje stanowiska ciepłe, słoneczne, w miarę możliwości osłonięte od wiatrów (żywopłoty). Zawartość próchnicy w glebie powinna wynosić minimum 3,5%. Poziom wody gruntowej powinien znajdować się na głębokości 40-60cm, jeżeli woda znajduje się głębiej może być konieczne nawadnianie. Borówka nie znosi gleb zalewanych, przy dłuższym podtopieniu zamierają korzenie. Krzewy, w zależności od odmiany, znoszą mrozy w zakresie od -25 do -34 oC. Przy niższych temperaturach mogą zmarznąć pędy wystające ze śniegu, ale po przycięciu borówka szybko odbudowuje koronę.

4. Odmiany - materiał szkółkarski

Plantację borówki zakłada się na wiele lat, dlatego bardzo ważny jest dobór odmian i jakość sadzonek.Obecnie na polskim rynku dostępnych jest wiele odmian, z czego ponad połowa uprawiana jest na niewielką skalę. Odmiany te powstały w wyniku licznych prac hodowlanych. Są zróżnicowane pod względem cech morfologicznych. Różnią się między sobą porą dojrzewania, pokrojem krzewów, wielkością, kształtem i smakiem owoców, wielkością i kształtem liści, wymaganiami co do siedliska i niezbędnych zabiegów.Dobór odmian jest uzależniony od wielu czynników (głównie siedliskowych, ale i przeznaczenia wyprodukowanych owoców) i powinien być skonsultowany z osobami posiadającymi doświadczenie w tej kwestii. Obecnie produkowane owoce przeznaczone są na rynek owoców świeżych albo dla przetwórstwa. Niezależnie do tego czy jest to mała przydomowa działka, czy duża plantacja korzystne jest posadzenie kilku odmian, dojrzewających w różnym czasie, począwszy od najwcześniejszych na początku lipca, a skończywszy na późnych owocujących pod koniec września.

Tradycyjnie odmiany borówki dzieli się na wczesne, średnie i późne. W grupie wczesnych godne polecenia są: Earliblue, Patriot, Duke, Spartan. Do średnich należą: Bluecrop, Toro, Bluegold. Wśród późnych można wyróżnić Nelsona, Chandlera, Brigittę, Darrowa. Można jeszcze zwrócić uwagę na grupę odmian bardzo późnych, do których należą Lateblue i Elliot. Od wielu lat podstawę plantacji w Polsce i na świecie stanowi odmiana Bluecrop, jej udział wynosi ponad 50%.

5. Przygotowanie pola

Przed założeniem plantacji należy określić kwasowość gleby, jeżeli okaże się, że pH jest wyższe od wymaganego, to należy to skorygować przez siarkowanie.

Zabieg ten należy wykonać rok przed założeniem plantacji. Orientacyjnie w celu obniżenia pH o jedną jednostkę należy zastosować 1t siarki pylistej na 1ha. Gleby mineralne wymagają wzbogacenia w próchnicę. Wykonuje się to poprzez wyoranie bruzd (szerokość 50-60cm, głębokość ok.30cm) i wypełnienie ich materią organiczną.

Najlepsze są kompostowane trociny z drzew iglastych i torf kwaśny, ale przy ich braku można posiłkować się innymi materiałami organicznymi. Wsypane materiały należy wymieszać dokładnie z glebą. Dodatkowo można jeszcze zastosować podsypkę z torfu kwaśnego w ilości 10-20 litrów pod krzew

6. Sadzenie krzewów

Najlepszymi sadzonkami są rośliny 2-3 letnie, nie poleca się roślin jednorocznych, gdyż wymagają szczególnej opieki po posadzeniu.

Plantację można zakładać zarówno wiosną jak i jesienią. Rośliny sadzone jesienią (wrzesień-początek października) zdążą jeszcze powiększyć bryłę korzeniową. Z kolei sadzenie wiosenne pozwala uniknąć potencjalnych uszkodzeń mrozowych.

Rozstawa rzędów i odległości między krzewami powinny zamknąć się odpowiednio: 3-3,5m dla rzędów i 0,8-1,2m między krzewami.

Borówka jest rośliną, w dużym stopniu samopylną, ale dobrze jest posadzić na plantacji 2 odmiany - zapylenie krzyżowe daje owoce lepszej jakości

7. Nawożenie i nawadnianie

W porównaniu do innych roślin sadowniczych borówka ma stosunkowo umiarkowane potrzeby nawozowe.. Jej nawożenie, ze względu na płytki system korzeniowy, powinno zostać podzielone na 3 - 4 dawki w ciągu roku.

Nawożenie borówki to głównie zaopatrzenia jej w azot niezbędny do intensywnego wzrostu. Nawożenie azotem w orientacyjnej dawce 30 - 50 kg /ha powinno być stosowane posypowo przy użyciu siarczanu amonowego w ciągu okresu wegetacji i mocznika - późną jesienią, po zakończeniu wegetacji. Jeśli stosowana jest fertygacja to dodawany azot powinien być zbilansowany z nawożeniem posypowym. Posypowe podawanie nawozów zawierających azot należy zakończyć najpóźniej na początku lipca.

Po zakończeniu nawożenia posypowego, gdy na krzewach jeszcze są zielone liście, wskazane jest wykonanie przynajmniej jednego dolistnego zabiegu mocznikiem.

Innym ważnym składnikiem nawożenia jest magnez, którego braki są szczególnie widoczne na glebach lekkich. Nawożenie magnezem powinno odbywać się jednorazowo w orientacyjnej dawce 20 - 80 kg/ ha w zależności od stopnia zasobności gleby.

Nawożenie fosforem i potasem odbywa się jednorazowo przed założeniem plantacji i przez kilka lat z reguły nie ma konieczności ponownego ich stosowania. Po kilku latach, w zależności od stopnia zasobności gleby, można zastosować superfosfat i siarczan potasu; oba te nawozy stosuje się jesienią. Nawozy zawierające w swoim składzie formy chlorkowe, podobnie jak nawozy wieloskładnikowe, powinno się używać tylko jesienią.

Nawożenie borówki należy oprzeć na analizach gleby i analizach materiału roślinnego. Dopiero w oparciu o te dwie analizy i lustrację plantacji można racjonalnie nawozić borówką

Na większości plantacji powinno być założone nawadnianie. Najczęściej będzie to nawadnianie kroplowe, w postaci ciągów węży z kroplownikami o ustalonej przez producenta rozstawie otworów i wydatku wody. Częstym błędem popełnianym przy nawadnianiu jest instalacja ciągu z kroplownikami w rozstawie identycznej z rozstawą roślin w rzędzie (np. krzewy są co 1m, więc kroplowniki również są co 1m). Jest to błąd! Należy dążyć do tego, aby cały rząd z krzewami był nawilżony. Umożliwi to swobodny rozwój systemu korzeniowego borówki. Na glebach lżejszych pożądane są kroplowniki w rozstawie 30cm, a na cięższych 50cm. Bardzo ważna jest jakość wody! Woda twarda, o wysokim pH, z dużą zawartością żelaza, wapnia, powinna być uzdatniana.

8. Pielęgnacja roślin

Podstawowym zabiegiem pielęgnacyjnym na plantacji jest cięcie roślin. W pierwszych 3-4 latach będzie to cięcie sanitarne polegające na usuwaniu pędów uszkodzonych, obumarłych, itp. Kolejnym rodzajem cięcia jest cięcie prześwietlające, które ma na celu pobudzeniu krzewu do tworzenia silnych pędów jednorocznych i zapewnienie stałości plonowania. Usuwać należy stare pędy (3-4letnie) i regulować ilość pędów młodych. Młode pędy z dużą ilością paków kwiatowych, należ skrócić o 1/3. Cięcie plantacji najlepiej jest wykonać wczesną wiosną, w marcu, lub na początku kwietnia.

Kolejnym zabiegiem wpływającym a krzewy jest ściółkowanie plantacji. Najlepsze materiały to kora i trociny z drzew iglastych, w razie ich braku można stosować inne materiały organiczne (kompost z liści dębowych, trociny z liściastych, igliwie). Na młodych plantacjach rzędy ściółkuje się zaraz po posadzeniu krzewów, na starszych - jesienią co dwa lata.

Zabieg ten jest istotny z wielu względów. Wzbogaca glebę w próchnicę, obniża jej temperaturę, wpływa na lepszy bilans wodny, zmniejsza zachwaszczenie.

9. Choroby i szkodniki

W warunkach Polski najgroźniejszą chorobą jest zgorzel pędów. Porażone pędy należy wycinać i usuwać z plantacji.

Przy wilgotnej pogodzie może również wystąpić szara pleśń. Jednym z profilaktycznych zabiegów jest silne prześwietlanie krzewów, które ułatwia wysychanie liści i pędów.

Plantacje borówki narażone są na obgryzanie przez zwierzynę (zające, sarny), dlatego powinny być ogrodzone.

W ściółce, pod krzewami mogą pojawić się nornice i myszy, dlatego dobrze jest umieścić na plantacji 3-4 metrowe żerdzie z poprzeczką, na której będą mogły siadać ptaki drapieżne. Przy masowych pojawach szkodników należy je zwalczać poprzez wkładanie zatrutej przynęty do nor.

Z owadów na borówce mogą wystąpić mszyce, owocówka boróweczka, szpeciele, chrabąszcze - są to jednak pojawy sporadyczne.

10. Zbiór owoców

Odmiany borówki dojrzewają od początku lipca do końca września, przeciętnie z jednej odmiany zbiera się owoce przez 2-4 tygodnie. Do zbiorów przystępuje się kilka dni (5-7) po uzyskanie przez nie typowego dla odmiany zabarwienia.

Owoce dojrzewają nierównomiernie i dlatego zbiera się je 3-4 razy w kilkudniowych odstępach. Owoce można przetrzymać w zwykłej chłodni przez kilka kilkanaście dni.

Autor: Krzysztof Botul